Een fase verder dan overspanning is burn-out. Je ervaart dezelfde symptomen als bij overspanning, alleen nóg heftiger en je bent echt helemaal opgebrand. Niets lukt meer. De meest omvattende definitie van burn-out is ‘een stress gerelateerd uitputtingssyndroom waarvan de oorzaak chronische stress is’. De klachten zijn uiteenlopend (mentaal, emotioneel, fysiek) en verschillend per individu. Enkele feiten: de 1,7 miljoen mensen die in Nederland kampen met overspanning en burn-out blijven gemiddeld 242 dagen thuis van werk. Dit kost de maatschappij ruim € 3 miljard *. Een serieuze zaak.

Wat gebeurt er fysiek met een burn-out?
Bij een burn-out is het interne stresssysteem overvraagd en kan niet meer vanzelf in de ontspanmodus. Het lichaam staat continu ‘aan’ en in opperste paraatheid (denk aan fight, flight, freeze). Dit is uitputtend en heeft allerlei lichamelijke klachten tot gevolg, zoals intense vermoeidheid, gebrekkige concentratie, vergeetachtigheid, een verstoord immuunsysteem en een hoge hartslag. Deze klachten leiden op hun beurt weer tot slapeloosheid, een lage weerstand en emotionele labiliteit. Met bijvoorbeeld onnodig fouten maken op werk en het ervaren van zinloosheid (waar doe ik het allemaal voor?) tot gevolg.

Verschil burn-out en depressie
Bij ernstige burn-out zien mensen er ook echt slecht uit en kunnen ernstige cognitieve verstoringen optreden, zoals bijvoorbeeld het vastlopen in simpele hoofdrekensommen of niet meer kunnen opnoemen van de dagen van week. De symptomen van een ernstige burn-out vertonen veel overeenkomsten met die van een depressie, maar het is niet hetzelfde. Het grote verschil tussen die twee diagnoses is dat een burnout een energiestoornis is (te herkennen aan dat iemand wel wil, maar niet kan) en een depressie een stemmingsstoornis (de persoon kan niet, maar wil ook niet). Bij deze laatste kan een arts eventueel besluiten tot medicatie, mocht er in de situatie langdurig geen verbetering optreden. Bij een burn-out (energiestoornis) ligt de focus echter op herstel van de energiebalans en het stresssysteem.

Wie treft het?
Het kan iedereen overkomen: jong en oud. En het laat zich ook niet altijd even makkelijk duiden, gezien de grote variatie van symptomen. Het zijn vaak juist de mensen die denken dat het hen niet overkomt, zo’n burn-out. Dat zijn mensen met een hoog werkethos die het werkgeversbelang boven het eigenbelang plaatsen. Ze hechten veel waarde aan loyaliteit. Ze dragen meer verantwoordelijkheid dan bij hun taak hoort en zijn daarbij vaak zeer perfectionistisch en gevoelig voor kritiek. Deze laatste twee kenmerken zie je ook vaak bij jongeren die kampen met een burn-out. Het aantal jongeren, scholieren en studenten, dat onder sociale en prestatiedruk gebukt gaat en in een burn-out terecht komt, is snelgroeiende. Dat is zorgwekkend.

Op het hebben van een burn-out zit vaak veel schaamte. Het wordt vaak ervaren en gezien als een zwakte, terwijl er veelal een loyaliteitsprobleem speelt. Dat maakt het voor sommige mensen des te moeilijker om te (h)erkennen dat ze over hun eigen grenzen heen gaan en in overspanning zitten, met tot gevolg dat ze het pas onder ogen willen zien als ze opgebrand zijn. En hoe langer je dit ontkent, des te langer de weg naar herstel duurt.

Wat te doen?
Stap 1 is de fase van fysiek herstel. Rust (niets doen, slapen) en actieve rust (wandelen, yoga etc.) zijn essentieel voor het herstel van de stressbalans. Net als bij overspanning heeft bij burn-out je lijf lange tijd continu in actiegerichte modus heeft gestaan en gaat ontspannen dus niet meer vanzelf. Luister naar je lijf. In het begin is totale rust, niets doen, nodig en kan je je richten op ademhalingsoefeningen waarbij je met inademen het sympathische zenuwstelsel (dat je lijf in beweging brengt) activeert, en met lang uitademen juist je parasympatische zenuwstelsel (dat je lijf in ontspanning brengt) stimuleert. Als na de rust, langzaam de eerste energie terugkomt, begint het opbouwen van actief-ontspannende activiteiten, zoals wandelen, sporten met lage intensiteit (bv. yoga, pilates, zwemmen) of hobby’s (zoals bv. muziek, tuinieren, lezen, spelen). Het herstel van de stressbalans kan weken, soms wel maanden duren.

Stap 2 is fase van zelfreflectie, waarbij je onderzoekt hoe de burn-out is ontstaan. Hoewel ieder persoon is uniek en een eigen verhaal heeft, spelen bij burn-out vaak herkenbare onderliggende patronen (beschermingsmechanismen). Door jouw verhaal te onderzoeken, leer je deze patronen te (h)erkennen, te doorbreken en onzichtbare gedragingen te veranderen die het herstel van je burn-out bevorderen en herhaling in de toekomst voorkomen. Zie mijn vorige blog voor verdere toelichting op deze fase van zelfonderzoek.

In de volgende blogs zal ik meer ingaan op de verschillende onderliggende thema’s zoals afscheid & verlies, plekverwarring en het belang van zingeving ingaan. Mocht je je herkennen in deze informatie over burnout en overspanning, zoek dan hulp en begeleiding die bij jou past, dat is essentieel voor een goed herstelproces. Maar bovenal: erken dat je het niet alleen hoeft op te lossen.

* 1 Bron: www.rivm.nl/mentale-gezondheid/monitor/werkenden/burn-out-klachten